Բեռլինի Շարլոտենբուրգ թաղամասի ծանրաբեռնված երթեւեկությունը մութն ընկնելուն պես աստիճանաբար մեռնում է։ Արվեստանոցի մեծ պատուհաններն արտացոլում են 40-ամյա մի կնոջ պատկեր՝ աչքերն իր համակարգչի էկրանին սեւեռած։   

2005 թվականն է։ Սիլվինան պատրաստվում է հանդիպել իր գեղարվեստական ղեկավար Քրիստոֆ Թաներին, ով խնդրել է իր առաջին նկարչական քննությանը ներկայանալ «Ստամբուլ» թեմայով։ Չնայած հայ-օսմանյան պատմության իր իմացությանը, նա անձամբ երբեւէ չի եղել Ստամբուլում. կասկածամտությունն ու թերահավատությունը նրան հետ էին պահում Թուրքիա ուղեւորվելուց։ Նա մտնում է Google Earth, մոտեցնում Ստամբուլը եւ ուշադրությամբ զննում քարտեզը։

Հայերի կյանքի երեւակայական պատմությունները, որոնք Սիլվինան՝ Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների ժառանգը, մասամբ գիտի իր հանգուցյալ պապիկի ու տատիկի պահած փաստաթղթերից, մասամբ էլ՝ գրքերից, հայտնվում են իր աչքի առաջ։ «Հենց այսպես էլ այդ ամենը կարող էր շարունակվել առ այսօր, եթե հայոց կյանքն Օսմանյան կայսրության կողմից ջնջված չլիներ», - ինքն իրեն ասում է նա։ Նա տպում է քարտեզը, լուսանկարում է ռետինը ու դրա վրա գրում «Արված է Թուրքիայում»։ Շարունակելով, նա անցքեր է կտրում քարտեզի վրա՝ ցուցադրելով հայկական շնչի բացակայությունը ներկայիս Թուրքիայում։  

Նա գոհ է արդյունքից. «Սա ճիշտ ժամանակին, ճիշտ ձեւով ու ճիշտ բովանդակությամբ արված աշխատանք է»։ Նրա աշխատանքը լայնորեն լուսաբանվում է գերմանական մամուլում։ Թոմաս Մեդիկուսը Frankfurter Rundschau (Ֆրանկֆուրտյան տեսություն) պարբերականից գրում է. «Սիլվինա Տեր-Մկրտչյանի «Արված է Թուրքիայում II» պաստառը, որը պատկերում է հայ ժողովրդի դեմ իրականացված ցեղասպանությունը, հաջողությամբ ու հնարամտորեն արվեստի մի կտավի մեջ է սեղմագրել Ստամբուլի տեղականն ու համաշխարհայինը, անցյալն ու ներկան»։     

2014 թվականին Գերմանիայի Արտաքին գործերի նախարարությունը Սիլվինային կրթաթոշակ է շնորհում, որը նրան հնարավորություն է ընձեռում վեց ամիս անցկացնել Ստամբուլի Թարաբյա մշակույթի ակադեմիայում։

Իր աշխատանքներով Սիլվինան ոգեշնչում է դիտորդներին խորհելու այն մասին, թե ովքեր են իրենք, իրենց ներաշխարհի ու այն ուղղության մասին, որով առաջ են գնում։ Նա ստեղծել է underconstructionhome.net կայքը՝ միավորելու հայկական արմատներ ունեցող աշխարհասփյուռ նկարիչներին ու քննարկում ծավալելու հայկական ինքնության մասին։ Նրա աշխատանքը տեղ է գտել Վենետիկի 56-րդ բիենալեում «Արմենիթի» («Հայկականություն») կոչվող հայկական տաղավարում, որն այս տարի «Ոսկե առյուծ» մրցանակին է արժանացել։ Նրա գեղարվեստական աշխատանքներում շարունակական մի գիծ է անցնում` նա կենդանի է պահում Օսմանյան կայսրությունում հայերի ու նրանց ոչնչացման մասին հիշողությունը։ Նրանց գոյության հետքերը դեռ տեսանելի են այսօր։

Սիլվինայի հետաքրքրությունն արվեստի, երաժշտության ու գրականության նկատմամբ զարգացել է վաղ մանկությունից։ 

Սիլվինա Տեր-Մկրտչյանի ընտանիքի պատմությունը՝ այստեղ:

ՊԱՏԿԱՆԵԼՈՒ ՑԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

«Արգենտինայում Քլեյփոլի մեր տանն Ավետիս պապիս լուսանկարները պատին էին փակցված։ Հաճախ էի նայում դրանց` փորձելով պատկերացնել, թե ինչի նման կարող էր լինել պապիս կյանքը Հալեպում։  Նա ընդօրինակելի կերպար էր ոչ միայն ինձ համար։ Թոփչյանները նրբազգաց մարդիկ էին ու խորապես գնահատում էին մշակույթը։ Կորդոբայում նրանք թատերական ներկայացումներ էին կազմակերպում նորաստեղծ հայ համայնքի համար»,-հիշում է Սիլվինան:  

«Ես ցանկանում էի պատկանել հայությանը, ցանկանում էի կարողանալ ընթերցել ու գրել հայերեն, բայց մենք շատ հեռու էինք բնակվում հայ համայնքից։ Միակ հնարավորությունն ինձ համար քաղաք տեղափոխվելն էր»,-ասում է նա։ Տասը տարեկանում նա ուղղակի աղաչեց մորը թույլ տալ իրեն գնալ հայկական դպրոց։ Իր ցանկությանն ընդառաջ գնալը նրա ծնողների համար  դյուրին որոշում չէր. դա նշանակում էր ստիպված լինել իրենց երեխաներին ամեն օր մի քանի ժամով ավտոբուս նստեցնել։ Տասնամյա աղջնակը, սակայն, պատրաստ էր հաղթահարել այդ ճանապարհը։  

ԱՎԱՆԴՈՒՅԹՆԵՐ, ՍՈՎՈՐՈՒՅԹՆԵՐ ՈՒ ՁԳՏՈՒՄՆԵՐ

«Տասնվեց տարեկանում ինձ սահմանափակված զգացի Բուենոս Այրեսի հայկական աշխարհում. որոշակի պատկերացում կար, թե ինչպիսին պետք է լինի հայ աղջիկը։ Ես լավ գնահատականներ էի ստանում դպրոցում, ու կարիերայիս վերաբերյալ շատ մեծ հույսեր սկսեցին կապել, սակայն ես ուզում էի իմ ուրույն ճանապարհը հարթել, որն ազատ կլիներ սոցիալական ու ընտանեկան նորմերից։ Ես նաեւ քրոջս օրինակն ունեի, ով ի հեճուկս ծնողներիս խստագույն դիմադրության, թատերական արվեստ էր սովորում, - հիշում է Սիլվինան,- ես ընդամենը 16 էի, երբ ավագ ընկերներս ինձ ուղեկցեցին դեպի մի շարք մեծ համերգներ, ցուցահանդեսներ, ավտոտնակային վաճառքներ, ստորգետնյա թատրոններ ու բարեր, որոնք բոլորն էլ դեր ունեցան իմ աշխարհայացքի ու գաղափարախոսության ձեւավորման մեջ։  

Ցավոք, ես սովորում էի հայկական դպրոցում, որն իր շրջանավարտներին չէր առաջարկում ուղեւորություններ դեպի Եվրոպա ու Հայաստան։ Երբ դարձա 16 տարեկան, սկսեցի գումար խնայել Եվրոպա ճամփորդելու համար ու դասերից հետո կես օր աշխատում էի հուշանվերների խանութում»։ 

ԲԵՌԼԻՆ՝ ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔ, 1987

Աշխատանքը՝ Սիլվինա Տեր-Մկրտչյանի, 2010թ.։ Թուղթ, բուրդ, ինստալյացիայի պատկեր, BMSUMA պատկերասրահ, Ստամբուլ։
Լուսանկարը՝ Սիլվինայի արխիվից
 

Երկու տարի անց Սիլվինան ճանապարհորդության մեկնեց ընկերոջ ուղեկցությամբ. «Ոգեւորված էի։ Ոչ մի քաղաք ինձ վրա այսքան տպավորություն չի թողել, որքան Բեռլինը։ Ուսանողական կյանքն այնքան գայթակղիչ էր թվում ու այնքան դյուրին, որ միակ ցանկությունս դարձել էր Բեռլինում սովորելը»։ Արգենտինա վերադառնալով նա հասկացավ, որ պետք է թողնի Բժշկական համալսարանը ու վերադառնա Բեռլին՝ գրաֆիկական դիզայն սովորելու նպատակով։ Նա սկսեց գերմաներեն սովորել Գյոթեի ինստիտուտում, կրթաթոշակի արժանացավ ու մեկ տարի անց լքեց Արգենտինան՝ ապագայի նկատմամբ լիահույս։    

ԳԵՐՄԱՆԻԱՅԻ ՍԱՌԸ ԿՈՂՄԸ

Գերմանիան Սիլվինային ցույց տվեց իր սառը կողմը, երբ նա ժամանեց Բեռլին 1988-ին, ջերմաստիճանն իջել էր մինուս 15-ի։ Նախնական ոգեւորությունը փոխակերպվեց ճնշվածության։ Սիլվինան չէր կարողանում ոչ համալսարան ընդունվել, ոչ էլ միջոցներ ուներ գոյությունը պահպանելու համար։ Նա, ի վերջո, աշխատանքի է ընդունվում որպես հայերենի ուսուցչուհի, եւ հայկական մի ընտանիք նրան աշխատանք է առաջարկում Ռեյբերգ մետրոկայանի իրենց կրպակում. «Ամեն կիրակի առավոտյան ժամը չորսին դուրս էի գալիս, որ ժամանակին հասնեմ Վեդինգ։ Կրպակն առավոտյան ժամը հինգից էր բացվում մինչեւ ցերեկվա ժամը երեքը։ Ժամում տասը մարկ վաստակելով` հնարավորություն ստացա ծայրը ծայրին հասցնել»։ 

«Երկու բանի ընդհանրապես պատրաստ չէի` որ այդքան բարդ կլինի համալսարան ընդունվելու համար դիմումի բոլոր պահանջներին բավարարելը եւ որ 600 դիմորդ կպայքարեն 30 տեղի համար։ Երբ ես չընդունվեցի Բեռլինի Արվեստի համալսարանը (Hochschule der Künste), խորապես հիասթափված էի։ Ինքնատիրապետումս վերականգնելուց հետո կրկին փորձեցի»,-ասում է նա։

«Արվեստի համալսարան ընդունվելու փորձերի ընթացքում հանդիպեցի առաջին սիրուս։ Նա ինձանից տասը տարով մեծ էր ու Մյունխենում հյուսնի արվեստանոցի սեփականատեր էր։ Ես այնքան սիրահարված էի, որ մեկնեցի Մյունխեն, որովհետեւ գրաֆիկական դիզայն սովորելու երկրորդ փորձս էլ ձախողվեց,-հիշում է Սիլվինան,- սակայն ի՞նչ իմանայի, որ մեր սերը միայն երեք ամիս կտեւի։ Դրանից կարճ ժամանակ անց ես չքավոր էի, մերժված Արվեստի համալսարանի կողմից, Մյունխենի ծանծաղուտի մեջ խրված ու ինքս ինձ հարց էի տալիս` «հիմա ի՞նչ»»։

Մյունխենում Սիլվինան նախապատրաստական դասընթացների է գրանցվում հետագա գիտական ուսումնասիրությունների երկու կիսամյակի համար եւ թարմացնում իր ուսանողական մուտքի արտոնագիրը` այդպիսով խուսափելով վերադառնալ Արգենտինա ձախողված կարգավիճակում։ Մի քանի ուսանողական աշխատանքներ կատարելով ու ապրելով ուսանողական կրթաթոշակի միջոցներով, նա կարողանում է գոյատեւել։  

ԱՊԱԳԱ ԱՄՈՒՍՆՈՒ ՀԵՏ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄԸ

Երեկույթներից մեկի ժամանակ Թարիֆայում՝ Իսպանիայի ամենահարավային քաղաքում, Սիլվինան հանդիպում է Օլիվեր անունով բեռլինցուն։ Նրանք միանգամից լեզու գտան։ «Սա երկնքում արված միություն էր։ Նա իմ սիրելի քաղաքից էր ու ճարտարապետություն էր սովորում»։ Նա բնակարան վարձեց Բեռլինի Մոաբիթ թաղամասում ու աշխատանք գտավ ակնաբույժի կրպակում։ «Այս անգամ դիմումս պետք է որ հաջողությամբ ընդունեին։ Ես դասեր էի վերցնում կայացած մի նկարչից, ով օգնեց ինձ պորտֆոլիո կազմել։ Մի օր նա ինձ ասաց. «Սիլվինա, դու նկարչուհի ես, ինչո՞ւ ես ցանկանում գրաֆիկական դիզայն սովորել»»։ Սիլվինան, այնուամենայնիվ, դիմեց ու երրորդ անգամ մերժում ստացավ։  

Կարճ ժամանակ անց նա դիմում է Բեռլինում Հումբոլդտի համալսարան՝ թարգմանչուհի դառնալու նպատակով ու շատ արագ, 28 տարեկանում, ավարտում այն։ Իր ուսանողության տարիներին աշխատում է որպես կրկնուսույց, իսկ հետագայում նաեւ որպես հրավիրյալ դասախոս իր համալսարանում, սակայն երբեք չի դադարում մտածել արվեստով զբաղվելու մասին։ 1997-ին համալսարանն ավարտելուց հետո, նա արվեստանոց է վարձում. «Այդ ժամանակ արդեն գիտեի, որ արվեստի նկատմամբ չափազանց լուրջ եմ տրամադրված»։  

ՊԱՅՔԱՐ ԵՎ ՀԱՋՈՂՈՒԹՅՈՒՆ

«Գանձեր», Սիլվինա Տեր-Մկրտչյան, 2015թ.։ Ձեռագիր, կոլաժներ, թվային պատկերներ եւ փոքր ապակե շշեր։ Փոփոխական չափսեր։ Ինստալյացիայի պատկերը «Արմենիթի» տաղավարում, Սուրբ Ղազար կղզի, Վենետիկ:
Լուսանկարը՝ Պյերո Դեմոյի

Այն, ինչ այլ նկարիչների համար Բեռլինի Արվեստի համալասարանն էր, Սիլվինայի համար նրա ընկեր նկարիչներն ու այդ քաղաքի ժամանակի շունչն էր. «Իմ բոլոր նկարիչ ընկերները շատ առատաձեռն էին իրենց գիտելիքներն ինձ հետ կիսելու հարցում, ոգեշնչում ու աջակցում էին ինձ»։

Խորհրդանշական մի գործողությամբ Ավգուստ Բեբելի ինստիտուտն այս տարվա միջոցառումների շարքը բացեց «Աֆերիմ Յավրում. Համագործակցության փոքր քայլեր» կոչվող ցուցադրությամբ։ Սիլվինայի աշխատանքների հետագա ցուցադրություններն այս տարի ավելի ուշ իրար կհաջորդեն Վիեննայում, Վենետիկում ու Ստամբուլում։

«Գիտե՞ք՝ փորձում եմ հաղթահարել վախերս, խաղաղության գալ թուրք ժողովրդի ու պատմության հետ, սակայն Էրդողանի [Թուրքիայի նախագահի] կողմից հնչեցրած թշնամական հայտարարությունները եւ այն ուղղությունը, որին հարել է պաշտոնական Թուրքիայի երկխոսությունը, ինձ համար ոչինչ չեն հեշտացնում», - ցավում է նա։ «Այնուհանդերձ, ես սեպտեմբերին Ստամբուլում «Թոռներ» կոչվող մի ցուցահանդես եմ կազմակերպելու։ Մենք խոսելու ենք ապագայի, ինչպես նաեւ անցյալի մասին, արդարության ու փոքրամասնությունների իրավունքների մասին։ Եթե կյանքն ինձ մի երկու բան սովորեցրել է, ապա դա ընկնելուց հետո վեր կենալն է, չդառնալով սխալների զոհը, ու տեսլական ունենալը։ Մեկ անգամ էլ հիշեցրեք՝ ի՞նչ էր ասում այն ասացվածքը.«Աշխարհը փոխում են ոչ թե իրատեսները, այլ՝ երազողները»»։  

Գլխավոր նկարը՝ Սիլվինա Տեր-Մկրտչյան, «Արված է Թուրքիայում II» (դետալ) 2,40 x 3,40մ, Ստամբուլում Ֆոկուս ցուցահանդեսի ժամանակ, Մարտին Գրոպիուս Բաու | Բեռլին | 2005թ.։
Լուսանկարը՝ Սիլվինայի արխիվից
 

Իրինա Լամպ