«Կարծում եմ՝ նրանք ոչ թե զոհեր էին, այլ հերոսներ»
 

«Հայակ» ազգային կինոյի մրցանակաբաշխության «Լավագույն դերասանուհի» անվանակարգի մրցանակակիր ու ժամանակակից արվեստի բնագավառում «Սելեստե» մրցանակին արժանացած Լյուսի Աբդալյանը վառ նկարչուհի է: Նա անհատականություն է, որը դարձել է այնպիսին, ինչպիսին կա, քանի որ սիրում է այն, ինչով զբաղվում է: Նրա՝ մարդկությամբ ու մշակույթով հմայված աշխարհիկ ու ազատաշունչ նյույորքցու ներկայիս կյանքն ավելի շատ պատահականության արդյունք է, քան՝փառքի հասնելու հաստատակամության: Չնայած պատերազմի ազդեցությանն ու հարկադրված արտագաղթին, որոնց միջով անցել է պատանեկության տարիներին, նա իր կյանքը կառուցել է արվեստի գեղեցկության շուրջ: 

Աբդալյանի պատմությունը կարող է արտառոց թվալ ցանկացած պարագայում, բացի այն դրվագներից, երբ անդրադառնում ենք հայերի վերջին հարյուր տարվա պատմությանը: Նա ծնվել է Բեյրութում, պատերազմի ժամանակ, երբ իրենց տան շուրջը ռումբեր էին պայթում: Նրա հոր՝ Զավեն Աբդալյանի նկատմամբ մահափորձից հետո ծնողները վճռում են արտագաղթել՝ տեղափոխվելով Մոնրեալ, Կանադա: Նա մեծացել է այնտեղ, բայց ինչ-որ բան պակասում էր, ուստի թողնում է Կանադայում իր ուսումն ու տեղափոխվում Միացյալ Նահանգների արեւմտյան ափ, հաստատվում Հարավային Կալիֆորնիայում ու ավարտին հասցնում ուսումը:

Ավարտելուց կարճ ժամանակ անց տեղափոխվում է Սան Ֆրանցիսկո: Այնտեղ էլ սկսում է նկարել, ոչ այն պատճառով, որ ցանկանում էր հայտնի դառնալ, կամ որ մտածում էր, թե առանձնահատուկ տաղանդով է օժտված, այլ որովհետեւ ստեղծագործական արտահայտչամիջոցի կարիք ուներ, եւ նկարչությունն ապահովեց դա: 

Մահվան ճիրաններում
 

Լյուսին ժառանգն է Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած մարդկանց, որոնք սերնդեսերունդ ավելի ու ավելի էին հեռանում իրենց հայրենիքից՝ աշխարհագրորեն, սակայն՝ ոչ մշակույթով: «Տանը մեզ միայն հայերեն էր թույլատրված խոսել»,- պատմում է նա: Հոր կանոններն էին:

Թեեւ նա մեծացել է լիովին հայկական ընտանեկան միջավայրում, սակայն ցեղասպանության թեման հազվադեպ էր քննարկվում:

Նա այդ մասին լսել է հինգ տարեկանում: «Ցնցված էի ու այդ մասին էլ երբեք չէի ցանկանում լսել»,- ասում է նա:

Նրան բախտ չէր վիճակվել ճանաչելու մայրական կողմից իր պապիկին՝ Միհրանին, որը թոքաբորբից մահացել էր Սիրիայի Դամասկոս քաղաքում Լյուսիի տատիկի՝ Հրանտուհու հետ ամուսնանալուց յոթ տարի անց: Նրանք Կեսարիայից (Կայսերի, կենտրոնական Թուրքիա) ու Մարաշից էին (այժմ՝ Քահրամանմարաշ, հարավային Թուրքիա): Նախքան Միհրանի մահը նրանք երկու զավակ էին ունեցել՝ Ալիս եւ Ռոզա Միսիսյանները: Հայրական կողմից Լյուսիի տատիկը՝ Լուսինե Կիզիրյանը, հայրական կողմից նրա պապիկի՝ Հակոբ Աբդալյանի հետ ամուսնացել է Լիբանանում: Երեք զավակ ունեին՝ Համբարձում, Վանի եւ Զավեն Կարապետ: 

Թերեւս ցեղասպանությանն անտեղյակ լինելու պատճառով էր, որ նա չէր կարողանում հասկանալ իր հայրական կողմի տատիկի զայրույթը. պատանեկության տարիներին Լյուսին նրա հետ լեզու չէր գտնում: Երբ մեծացավ, իմացավ, որ տատիկին բռնաբարել էին ու մերկ վիճակում թողել փողոցում, եւ որ նա ողջ է մնացել միայն այն պատճառով, որ թաքնվել է դիակների հսկա զանգվածի տակ, ինչից էլ հիվանդացել է: Նա ոտքով, միայնակ հասել է Դամասկոս, այնտեղ էլ աստիճանաբար սկսել վերակառուցել իր կյանքը: Չնայած շփման դժվարություններին, Լյուսին ասում է, որ ի վերջո հասկացել ու սկսել է սիրել իր տատիկին, հատկապես վերջինիս վերապրած սարսափների մասին տեղեկանալուց հետո:
 

Խոստում, որը պետք է պահվի
 

Լյուսիի մայրական կողմի պատմությունը նույնքան դրամատիկ է եւ զարհուրելի: Նրա ապուպապը՝ Մեսիա Միսիսյանը, ծնվել էր Մարաշում: Նա գորգերի արտադրամաս ուներ, ու երբ թուրքերը ներխուժեցին գյուղ, սերնդեսերունդ փոխանցված մի մեծ կարպետ պահանջեցին, որը նա տանն էր պահում: Ընտանիքը բողոքական էր, իսկ գորգի վրա Աստվածաշնչից դրվագներ էին պատկերված, ինչպես հաճախ կարելի է տեսնել հայկական գորգերի վրա: Որպես պատիժ՝ կարպետը չհանձնելու համար, գյուղում ապրող բոլոր բողոքական հայերին պետք է ոչնչացնեին: Եվ նա հանձնեց կարպետը: 

Այս պատմությունն իմանալուց հետո Լյուսին խնդրել է աշխարհահռչակ «Թուֆենկյան գորգերի» սեփականատիրոջը՝ Ջեյմս Թուֆենկյանին, իրեն օգնել գտնել այդ կարպետը, եթե այն դեռեւս գոյություն ունի: Սա այն խոստումն է, որը նա տվել է իր մայրական կողմի տատիկին վերջինիս մահից առաջ, խոստում, որը նա մտադիր է պահել:

Նրա ընտանիքի երկու կողմերն էլ ցեղասպանության ժամանակ ի վերջո հայտնվեցին Դամասկոսում ու վերջնական բնակություն հաստատեցին Լիբանանում, իսկ նրա հայրական կողմի տատիկն ու պապիկը նախ անցան Հալեպով:
 

Արվեստը՝ որպես նոր մեկնարկ
 

Առաջինը Լյուսիի ընկերներից մեկը խորհուրդ տվեց նրան իր նկարները ներկայացնել Սան Ֆրանցիսկոյում ընթացող գեղագիտական մրցույթին, ինչն էլ նա արեց: Ի զարմանս իրեն՝ նա հաղթեց: Այդ ժամանակ էլ նա մտածեց, որ իր հոբբիի մեջ ինչ-որ բան կա, եւ սկսեց ավելի լուրջ վերաբերվել իր վարպետությանը: Նա ավելի ու ավելի շատ էր նկարում եւ մի քանի աշխատանք արեց, որոնք պարզապես տանն էր պահում: Սակայն այն, ինչ հայտնվում էր ավարտուն կտավների վրա, բնավ այն չէր, ինչ ինքը ցանկանում էր պատմել աշխարհին, ու նա բոլոր աշխատանքները նետում է աղբարկղ: Աբդալյանը մտադիր էր ամեն ինչ նորից սկսել: 

Հայաստանը, կարելի է ասել, Լյուսիի տեսադաշտում չէր հայտնվել նրա կյանքի վաղ շրջանում: Նրա ուշադրության առանցքում ուսումնառությունն էր, նկարչի մեկնարկող կարիերան ու փոքրիկ դստերը մեծացնելու անհրաժեշտությունը: Այսպես էր այնքան ժամանակ, մինչեւ նրա մորաքույրը՝ Ռութ Կուպեյանը, նրան հրավիրեց այցելել Հայաստան:

Նա սիրահարվեց:

Անրակի երկայնքով ձգվող արամեերեն դաջվածքով ու նախաճաշի սեղանի շուրջը հանդիպման համար հնարավորինս նորաձեւ հագնված՝ նա աչքի կընկներ ամենուր, իսկ Երեւանում՝ հատկապես:

Այդուհանդերձ, նա իրեն հենց տանն է զգում մի վայրում, որտեղ իր արտաքինն արտասովոր է համարվում:

Նա ներդաշնակ է ինքն իր հետ, ու դա ակներեւ է: 

Նա Հայաստան է այցելում հանգստանալու, խորհելու եւ վերալիցքավորվելու: Նյու Յորքի աշխուժությունը ոգեւորիչ է, բայց կարող է նաեւ հոգնեցնել: Երեւանում նրա միտքը հանգստանում է: Այստեղ է, որ նա շփվում է մարդկանց հետ, ընկերանում ու խորացնում ընկերությունը: Ահա, թե ինչու է նա մերժում մեծ ընտանեկան ճաշկերույթների հրավերները. գերադասում է փոքր խմբերով հավաքույթներին շփումների մտերմիկ մթնոլորտը, այլ ոչ՝ մեծ հավաքները, որոնք գերհագեցած են ավանդույթներով, ցուցադրական շքեղությամբ ու տարբեր արարողություններով:

Հայաստանն իր մարտահրավերներն ունի, սակայն այն, ինչ նա այստեղ ստեղծում է, հայաստանյան ստեղծագործական մթնոլորտի մարմնացումն է: Այստեղ, իր նախընտրած ներկերից օգտվելու սահմանափակ հնարավորության պայմաններում կամ առանց այդ հնարավորության, Աբդալյանը հնարամիտ լուծում է գտել՝ դիմահարդարումը: Պապիրուսի վրա աղջիկների պատկերները նկարելու համար նա օգտագործել է հայրենիք գալիս իր հետ բերած մատնահարդարման ներկերն ու աչքի գծաներկը:

Ներկայում եւ ոչ միայն

Լյուսին թեպետ եւ սկսել է որպես նկարչուհի, սակայն նրա ստեղծագործական ունակություններն անսահման են. մեկ արտահայտչամիջոցը բավարար չէ: Նա լուսանկարներ է անում, հագուստ է նախագծում եւ դերասանությամբ զբաղվում: Իրականում, նրա կարծիքով, իր մեծագույն ձեռքբերումը «Հայակ» ազգային կինոյի մրցանակաբաշխության «Լավագույն դերասանուհի» անվանակարգում մրցանակի արժանանալն է՝ «Կաուչո» ֆիլմում իր դերակատարման համար: Նա զարմացած էր, բայցեւ երախտապարտ. «Ինձ հետ պատահեց այն, ինչի հնարավորությունը երբեւէ մտքովս էլ չէր անցել»,- ասում է նա: 

Այս հայ կնոջ համար հայ լինելը ոչ թե պատմություն է, այլ ներկա: Այն զգացողությունը, որ ունի Հայաստանում, իր հայ ընկերների շրջանում: Պատմությունը ձեւավորել է նրան՝ նրա կյանքը, աշխարհայացքը, հետաքրքրությունները, բայց նա ներկայում ապրող, ներկայով հետաքրքրված անհատ է:

Դա է ապագային հավատացող մարդու կյանքը:

Մարդ, որը թույլ չի տվել իրեն վար ձգի այն, ինչը հնարավոր չէ տանել: Մարդ, որը գիտի աշխարհում եղած չարիքի մասին, բայց հավատում է, որ բարին հաղթելու է: Հենց այդ մարդը՝ Լյուսի Աբդալյանն է, որ ահռելի ողբերգությունը վերապրածներին նայելով՝ պետք է ասի. «Կարծում եմ՝ նրանք ոչ թե զոհեր էին, այլ հերոսներ»: 
 

Նյութի պատմական հավաստիությունն ստուգված է 100 LIVES նախաձեռնության հետազոտական խմբի կողմից: