Սուր, մահ, անապատ, փախուստ, կացարան, որբանոց, նավ, նոր կյանք, մի լուսանկար, սեր, երկու զավակ, դաշնամուր, գրքեր, թվեր, ոսկյա շքանշաններ, պատվոգրեր...  Մի հայ ընտանիք, որին հաջողվեց փախչել սարսափելի ոճրագործություններից, կյանքը նորից սկսել, հաջողության հասնել:

Քույր եւ եղբայր Դիանա եւ Պաբլո Արզումանյաններին հայրը՝ Պետրոսը, փոխանցել էր իր մեջ եղած լավագույնը եւ պատգամել, որ լավ կրթություն ստանան: «Հայրիկը մեզ ասում էր, որ պետք է սովորենք, որպեսզի եթե մեզ հետ հանկարծ ու պատահի այն, ինչ իր հետ էր պատահել, եւ ստիպված լինենք ուրիշ երկիր գնալ, լավ ուսում ստացած լինենք»,- հիշում է Դիանան: Զավակները նրան հուսախաբ չարեցին՝ երկուսն էլ փայլեցին իրենց մասնագիտություններում:

Ընդհատված մանկություն

Պետրոս Արզումանյանը ծնվել է Ադաբազարում (ներկայիս Թուրքիայի հյուսիս-արեւմուտքում)։ Ութ տարեկանը հազիվ լրացած՝ նա ապրեց հայերին բաժին ընկած մեծ ողբերգությունը:

Օսմանյան Թուրքիայում հայերի հալածանքի ժամանակ մեծ ընտանիքի 28 անդամներից  ողջ մնաց միայն Պետրոսը։ Նա փախավ անապատ, առանց ճանապարհն իմանալու, սակայն համոզված, որ փրկվելու է: Ծարավի այդ ճանապարհին, որտեղ արեւն ու քամին մինչեւ ոսկորն էին հասնում, մի շուն կծեց նրա ոտքը: Նրան օգնեցին ուղեկից հայերը. վերքը լվացին ուղտի մեզով եւ վարակից խուսափելու համար այրեցին վառոդով: «Մեծ սպի էր մնացել»,- ասում է Պաբլոն՝ հայացքն իջեցնելով եւ ձեռքը դեպի աջ ոտքն ուղղելով, ասես այդ սպին հենց իր մաշկի վրա է: Պետրոսին հաջողվեց արաբական մի գյուղ հասնել, որտեղ մահմեդական մի ընտանիք նրան որդեգրելու եւ իրենց ավանդույթներով մեծացնելու ցանկություն հայտնեց: Սակայն Պետրոսի ազգանունն ավելի ուժեղ էր՝ ոչինչ չէր կարող զրկել նրան իր հայկական ինքնությունից:

Մի գիշեր փախավ ու հասավ արաբական մեկ այլ բնակավայր, որտեղ ծառայեց որպես մի կույրի ուղեկցող: «Երբ արաբն ուտելիքի հետեւից էր գնում, խնդրում էր, որ հայրս մի բան պատմեր, որպեսզի վստահ լիներ, որ ոչինչ չի ուտում»,- հիշում է Պաբլոն: Պետրոսը կրկին փախավ: Եկավ Հալեպ, որտեղ արդեն հիմնադրվել էր Մերձավոր Արեւելքի ամերիկյան նպաստամատույց կազմակերպությունը: Որոշ ժամանակ այնտեղ մնաց եւ երբ դուրս եկավ, ցանկանում էր Ամերիկա գնալ, բայց՝ «Արգենտինայում նավից իջավ եւ այստեղ էլ մնաց»,- ժպտում է Պաբլոն: Ճանապարհին՝ նավի վրա, ծանոթացավ մի քանի հայրենակցի հետ: Նրանցից մեկը ընտանեկան մի լուսանկար ցույց տվեց նրան, եւ Պետրոսը սիրահարվեց լուսապատկերի երիտասարդ աղջկան`Ռեբեկային:

Ռեբեկա Թութունջյանը ծագումով Արմաշից էր: Նրա հայրը` Ներսեսը, այդ քաղաքի քաղաքապետն է եղել: Հայերի ցեղասպանության ժամանակ թուրքական բանակը նրան ձերբակալում է եւ ստիպում աշխատել իրենց համար. նա պետք է բանակի հաշվապահությունը վարեր: «Նա մեզ մի քանի անգամ պատմել է այն մեծ գումարների մասին, որ օսմանյան սպաները գողանում էին բանակից»,- ասում է Պաբլոն: Օգտվելով իր զբաղեցրած բարձր պաշտոնից՝ Ներսեսը շատ հայերի է օգնում ջարդից փախչել: Այդ ընթացքում Սիրվարդը` Ներսեսի կինը, նախապատրաստում է իր եւ չորս զավակների փախուստն ու ժամանում Հունաստան: Պատերազմի ավարտից հետո ամուսինները պատահականորեն հանդիպում են. մի գնացքում Սիրվարդը լսում է, թե ինչպես էր ինչ-որ մեկը Ներսես Թութունջյանի մասին խոսում՝ասելով, թե նա ողջ է: Հետագայում նրանք գալիս են Արգենտինա: «Առաջին անկողինը, առաջին տաք ճաշը նրանց հասավ Փրկության բանակի շնորհիվ»,- երախտագիտությամբ խոստովանում է Դիանան:

Արզումանյանների ընտանիքը՝ Պետրոսն ու Ռեբեկան՝ իրենց երեխաների՝ Մարիա-Դիանայի եւ Պաբլոյի հետ, Բուենոս Այրես
Լուսանկարը՝ Արզումանյանների ընտանեկան արխիվի

Դիանան ու Պաբլոն հիշում են, որ տատիկն ու պապիկը` Ներսես եւ Սիրվարդ Թութունջյաններն իրար հետ խոսում էին ապրած սարսափելի պատմությունների մասին. «Երբեմն թուրքերեն էին խոսում, որ չհասկանայինք, եւ մեզ ցավ չպատճառեին»: Թոռների հետ միշտ հայերեն էին խոսում: «Հայրս եւ մայրս բարկանում էին, եթե հայերեն չէինք խոսում, իսկ տատիկը շատ քիչ էր իսպաներեն խոսում: Երբեք չէին մոռանում, թե որտեղից էին եկել, ոչ էլ ապրածն էին մոռանում: Հայրս միշտ մղձավանջներ էր տեսնում երազում, եւ մայրիկս ստիպված էր նրան արթնացնել»,- տխրությամբ հիշում է Դիանան:

Նոր կյանք

Արգենտինա գալուն պես Պետրոսն աշխատում էր բառացիորեն օր ու գիշեր, շաբաթվա յոթ օրը, Բերիսոյի (Լա Պլատա) «Արմուր» եւ «Սվիվթ» սառնարանների գործարանում: Նրա նպատակն էր փող կուտակել, որ տոմս գնի ողջ մնացած ազգականների` իր եղբորորդիներ Սիրանույշ, Պողոս եւ Խաչիկ Արզումանյանների  համար: Նպատակին հասնելով՝ դեռ իրեն պարտավորված էր զգում նրանց խնամել։ Պետրոսը հարազատների համար ստեղծեց անհրաժեշտ կենսապայմաններ՝ բնակարան, աշխատանք, նույնիսկ երիտասարդ Սիրանույշին  թատրոնի դասերի ուղարկեց: Այսօր Արմենիա փողոցում գտնվող Արգենտինայի հայկական կենտրոնի սրահը նրա անունն է կրում` «Սիրանույշի սրահ»:
 

Պողոս, Սիրանուշ եւ Պետրոս Արզումանյանները, Բուենոս Այրես
Լուսանկարը՝ Արզումանյանների ընտանեկան արխիվի

1929 թվականին Պետրոսը եւ Ռեբեկան ամուսնությունը գրանցեցին Բուենոս Այրեսի Քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման բաժնում: Նրանք իրենց կյանքը շարունակեցին Արգենտինայում։ Այնտեղ էլ ծնվեցին ու մեծացան նրանց երկու զավակները՝ Դիանան ու Պաբլոն, որոնց ծնողները ներշնչեցին սեր աշխատանքի, կրթության եւ մշակույթի հանդեպ:

Ականավոր  քույր ու եղբայր

Պաբլո Արզումանյանը երեխա ժամանակ ավագ քրոջ դասագրքերից մաթեմատիկայի խնդիրներ էր լուծում, քանի որ դա նրան զվարճացնում էր, եւ երբեմն դրանց մեջ սխալներ էր գտնում: Քույրը պատմում է, որ Պաբլոն մի քանի տարի ազատ գրաֆիկով դպրոց հաճախեց, եւ ուսուցիչներն ասում էին, որ նա հանճար է: Սովորեց ապահովագրական վիճակագրություն եւ գերազանցությամբ ավարտեց Բուենոս Այրեսի համալսարանի համապատասխան ֆակուլտետը: Աշխատանքային ուղին սկսելով որպես օգնական՝ ութ տարի անց դարձավ ֆինանսական հաշվարկի, վիճակագրության եւ թվային անալիզի դասախոս՝ 43 տարի շարունակ մեծ բավականությամբ դասավանդելով նույն համալսարանում։ Նա բանկային ֆինանսների ոլորտի ականավոր մասնագետ է:

Մարիա Դիանա Արզումանյանը տարրական եւ միջնակարգ դպրոցներն ավարտեց ոսկե մեդալով: Ստացավ բարձրագույն երաժշտական կրթություն՝ սովորելով դաշնամուր եւ երգ, նույնպես ավարտեց ոսկե մեդալով: Մասնակցել է  բազմաթիվ մրցույթների, բազմաթիվ համերգներ տվել, երկու սկավառակ ձայնագրել Կոլումբոսի թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, երգահան Ռոբերտո Կաամանիոյի հետ: 36 տարուց ավելի է՝ դասավանդում է Արգենտինայի կաթոլիկ համալսարանի երաժշտական ֆակուլտետում, Մանուել դե Ֆայայի անվան ազգային կոնսերվատորիայում եւ Խուան Խոսե Կաստրոյի անվան մարզային կոնսերվատորիայում։ Վերջինը Հարավային Ամերիկայի կարեւորագույն երաժշտական հաստատություններից է, որտեղ նրա աշակերտների թվում է եղել հանրահայտ Էլենա Ռոջերը:

«Հայրս ինքնուս էր ամեն ինչում: Իսպաներենը սովորեց արտագրելով եւ նշումներ անելով: Դաշնամուր նվագում էր լսողությամբ, առանց որեւէ նոտա իմանալու: Նա շատ էր սիրում գիրք կարդալ»,- հպարտությամբ պատմում է Դիանան: Երբ դուստրը փոքր էր, Պետրոսը, նկատելով նրա բնածին տաղանդը, զրկանքների գնով  նրան դաշնամուր է նվիրում, որը դառնում է Դիանայի կյանքի վճռորոշ առարկան:

Երեկոն է իջնում: Դիանան եւ Պաբլոն հանում են իրենց ընտանեկան սրբությունները. լուսանկարներ, որոնք վառ են պահում հիշողությունը եւ հետ տանում դեպի երջանիկ մանկության պատկերները, բույրերն ու համերը: 

 

*Գլխավոր նկարում՝ Թութունջյանների ընտանիքը. կանգնած՝ ձախից՝ Ժիրայր, Ռեբեկա, Հակոբ, նստած՝ ձախից՝ Ներսես, Վազգեն,Սիրվարդ, Ֆրանսիա
Լուսանկարը՝ Արզումանյանների ընտանեկան արխիվի

Նյութի պատմական հավաստիությունն ստուգված է 100 LIVES նախաձեռնության հետազոտական խմբի կողմից: