Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցը նշանավորվում է տարբեր կառավարությունների, պետական կազմակերպությունների կողմից ձեռնարկված եւ հայտնի անձանց մասնակցությամբ մեծաթիվ միջոցառումներով ու նախաձեռնություններով։
Ինչեւէ, շատ հայերի համար հարյուրամյակը զուտ հզորության եւ ազգային միասնության ցուցադրություն չէ, այլ՝ խորապես անձնական ապրում։ Մենք փորձել ենք այստեղ հավաքել այն անսովոր եւ անգամ տարօրինակ դրսեւորումները, որոնց միջոցով սովորական մարդիկ աշխարհով մեկ մտադրվել են ոգեկոչել Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցը։
1. Մոնումենտալ նկար
Այն փառաբանում է հայության ուժը, պատմությունն ու մշակութային կենսունակությունը։
Ով։ Ջեքի Ղազարյան (Jackie Kazarian), Չիկագոյի Արվեստի ինստիտուտի եւ Դյուքի համալսարանի շրջանավարտ։ Ապրում եւ աշխատում է Չիկագոյում։
Որտեղ։ Չիկագո, Իլինոյս, Միացյալ Նահանգներ
Ինչու։ 20-րդ դարի առաջին խոշոր ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցին ընդառաջ՝ Չիկագոյում ապրող եւ աշխատող Ջեքի Ղազարյանը ստեղծել է մոնումենտալ չափսերի մի նկար, որը նպատակ ունի հավերժացնելու 1915-ի զոհերի եւ վերապրողների հիշատակը, փառաբանելու հայ ժողովրդի զորությունն ու տոկունությունը եւ ոգեշնչելու դիմացինին միանալ ատելությանը դիմագրավելու, ցեղասպանությունները կանխելու եւ մարդկային արժանապատվությունն առաջ մղելու գործին։
Ավելին։ project1915.org
2. Վերելք դեպի Էվերեստի գագաթը
Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցին՝ Արա Խաչատրյանը սկսելու է իր վերելքը դեպի Էվերեստի գագաթը։ Սա լինելու է եւ՛ սպորտային միջոցառում՝ «Run For The Memory» («Վազիր հանուն հիշողության») դրոշի ներքո, եւ՛ հիշատակի ու խաղաղության ուղերձ աշխարհին։
Ով։ Արա Խաչատրյանին աջակցում է «Run For The Memory» կազմակերպությունը։
Որտեղ։ Հիմալայան լեռներ
Ինչու։ Արան իր հետ աշխարհի գագաթն է տանելու բոլոր նրանց անունները, ովքեր օժանդակել են այս նախաձեռնությունը կյանքի կոչելուն եւ ովքեր կապ ունեն հիշատակի ու խաղաղության խորհրդանշական այդ գործողության հետ։
3. 100 պատկեր
«100 տարի, 100 պատկեր» նախաձեռնությունը 100 օր շարունակ օրական մեկ պատկեր է հրապարակում՝ սկսելով հունվարի 15-ից եւ ավարտելով ապրիլի 24-ին, երբ աշխարհասփյուռ հայությունը նշելու է 1915-ի ցեղասպանության հարյուրամյակը։
Ով։ Մարթին Վանէսքէհէեան (Martin Vaneskeheian), ծնվել եւ մեծացել է Բուենոս Այրեսում (Արգենտինա):
Որտեղ։ Բուենոս Այրես, Արգենտինա
Ինչու։ Նպատակը աշխարհին փոքրիշատե հասու դարձնելն է հոգեւոր եւ նյութական այն ահռելի հարստությանը, որը դեռ մնում է թաղված, կորսված եւ սպասում է վերահայտնագործման։ Այս հարստությունը չի սահմանափակվում միայն գեղեցիկ արվեստներով. այն ամբողջ մարդկությանը հասցեագրված քաղաքակրթական մի համընդգրկուն ժառանգություն է, որը հետեւողականորեն ջնջվում է, մերժվում՝ անտեսանելի դառնալով արդի աշխարհին։
Ավելին։ 100years100images.wordpress.com
4. Երաժշտական հոլովակ YouTube-ում
Երգը կոչվում է «1915» եւ պատմում Վանեսկե ընտանիքի՝ Հայոց ցեղասպանությունից փրկության պատմությունը։
Ով։ Բրեն Վանեսկե (Bren Vaneske), Արգենտինացի երգչուհի
Որտեղ։ Արգենտինա
Ինչու։ Իբրեւ Հայոց ցեղասպանության բոլոր զոհերին մատուցված հարգանքի տուրք՝ երգը գրվել է ի հիշատակ 1.5 միլիոն սպանվածների, ինչպես նաեւ Բրենի տատերի, որոնք ցեղասպանությունը վերապրողներից էին։
5. Մեկ տարի` Հայաստանի մասին հետաքրքիր փաստերի շարք
2014 թ. ապրիլի 24-ին՝ 99 տարի անց, «100 տարի, 100 փաստ» նախագիծն սկսեց շաբաթը երկու անգամ փաստեր հրապարակել։ Դրանց թիվն աճելու է մինչեւ 2015 թ. ապրիլի 24-ը՝ Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցի հիշատակի օրը, եզրափակելով հավաքածուն 100-րդ եւ վերջին փաստով։
Ովքեր։ Լենա Ադիշյան (ծրագրի ղեկավար, Լոս Անջելես), եւ Նարեկ Սեֆերյան (հետազոտող եւ հոդվածագիր, Երեւան)։
Որտեղ։ Հայաստան եւ Միացյալ Նահանգներ
Ինչու։ Գովերգելով ապրելու ջիղը՝ ուղղված է մոռացումից փրկելուն, սովորելուն եւ խելամտորեն տարածելուն, մարդկանց Հայաստանի հետ կապելուն եւ աշխարհասփյուռ հայ համայնքներին բովանդակալից ավանդ մատուցելուն։
Ավելին։ 100years100facts.com
6. Մոտոշրջագայություն
Հայոց ցեղասպանության մասին հանրային տեղեկացվածությունը բարձրացնելու նպատակով Hye Riders խումբը Ֆրանսիայից մոտոշրջագայության է դուրս եկել դեպի Իտալիա, Հունաստան, Բուլղարիա եւ Վրաստան՝ հարյուրամյակի օրը ժամանելով Երեւան՝ Ծիծեռնակաբերդ։
Ովքեր։ «Hye Riders»-ը («Հայ ռայդերզ») Լոս Անջելեսում բնակվող հայերից բաղկացած մոտոսիրահարների խումբ է։ Հպարտորեն կրելով հայ անունը՝ նրանք կազմակերպում են տարատեսակ միջոցառումներ եւ մոտոերթեր։
Որտեղ։ Հայաստան, Եվրոպա, Միացյալ Նահանգներ
Ինչու։ Ի հիշատակ նրանց, ովքեր բռնությամբ տեղահանվեցին՝ քայլելու դեպի մահը տանող անհայտ ուղղություններով։
7. 1.000 կիլոմետրանոց քայլարշավ
Հայր եւ դուստր կքայլեն 1000 կիլոմետր՝ կտրելով 100 տարի առաջ Հայոց Մեծ Եղեռնի ընթացքում իրենց նախահայրերի անցած ուղին։
Ովքեր։ Վարդան Մելքոնյան (դասական երաժշտության կոմպոզիտոր եւ դիրիժոր) եւ դուստր Վերոնիկա-Հայկանուշ (Մեծ Բրիտանիայի համալսարաններից մեկի ուսանող)։
Որտեղ։ Թուրքիա, Սիրիա, Լիբանան
Ինչու։ Ի հիշատակ 1915-ի Հայոց Մեծ Եղեռնի զոհերի։
8. Հավելված iOS-ի համար
Հայոց ցեղասպանությանը վերաբերող այս հավելվածը (The Armenian Genocide) տեղեկատու գործիք է՝ նախատեսված 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանության մասին տեղեկացվածությունը բարձրացնելու եւ մարդկանց ուսուցանելու համար։
Ով։ Վաչե Սահակյան, dopplerthepom.com
Որտեղ։ iTunes առցանց-խանութ
Ինչու։ Քարտեզներով, մանրամասն ժամանակագրությամբ, մեջբերումներով, վերապրողների վկայություններով, պատմական հղումներով եւ նորություններով հագեցած այս հավելվածը թույլ է տալիս խորությամբ ծանոթանալ մարդկության պատմության ընթացքում մարդու իրավունքների կարեւորագույն ոտնահարումներից մեկի խնդիրներին։
9. Հրապարակային արվեստի ինստալացիա
Հրապարակային արվեստի ժամանակավոր եռամակարդակ ինստալացիա Գրանդ Պարկում եւ Մյուզիք Սենթերում։ «iwitness» ինստալացիան բաղկացած է վեր խոյացող ֆոտոգրաֆիկ կաղապարների փոխագուցված ցանցից, որոնք ծածկված են 1915 թ. Հայոց ցեղասպանության ականատես-վերապրողների մեծ դիմանկարներով։ Կաղապարներն ուղիղ անկյուններ չունեն, իսկ դրանց անկանոն բեկված ձեւերը խոսում են աններդաշնակ աշխարհի, պատերազմի, էթնիկ զտումների եւ մարդկության դեմ ցեղասպան ոճրագործությունների հարատեւ վտանգի մասին, ինչը Հայոց ցեղասպանության վերապրողները տեսել են սեփական աչքերով։
Ովքեր։ արվեստագետներ Արա Օշական, Լեւոն Պարյան, եւ ճարտարապետ Վահագն Թոմասյան
Որտեղ։ Լոս Անջելես, Կալիֆորնիա, Միացյալ Նահանգներ
Ինչու։ «iwitness»-ը ժամանակավոր հուշարձան է՝ նվիրված Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցին։ Ինստալացիան հարգանքի տուրք է մատուցում տոկուն, համարձակ եւ ջանասեր այս տղամարդկանց ու կանանց, որոնք կարողացան կենդանի մնալ՝ ի հեճուկս Թուրքիայի կառավարության կողմից նրանց ոչնչացնելու նպատակով կազմակերպված հետեւողական գործողությունների։
Ավելին։ iwitness1915.org
10. Բողոքի լուռ ակցիա
Ի հիշատակ Հայոց ցեղասպանության զոհերի՝ երիտասարդները մասնակցելու են կապված բերաններով եւ կարմիր ժապավեններով բողոքի լուռ ակցիայի՝ բարձրացնելով հանրային տեղեկացվածությունը հարյուր տարի առաջ տեղի ունեցած ոճրագործության մասին։ Մասնակիցների մեկ այլ խումբ Հայոց ցեղասպանության մասին թռուցիկներ է բաժանելու անցորդներին եւ հետաքրքրված զբոսաշրջիկներին։
Ով։ Հարավային Ամերիկայի Հայ երիտասարդաց միություն
Որտեղ։ Հայոց ցեղասպանության հրապարակ, Մոնտեվիդեո, Ուրուգվայ
Ինչու։ Ցույց է տալիս, որ լռեցնելու փորձերին հակառակ՝ մարդիկ շարունակում են պահանջել ճանաչում, դատապարտում եւ արդարադատություն։
Ավելին։ ujasur.org.elserver.com/protesta-en-la-plaza-genocidio-armenio-de-montevideo
11. Հայկական դրոշով ֆլեշ-մոբ
Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակը խորհրդանշող 100 մետրանոց հայկական դրոշը ծածանվելու է Հայաստանի, Արցախի եւ Սփյուռքի տարբեր վայրերում, ինչից հետո ապրիլին տեղադրվելու է Մեծ Մասիսի գագաթին։
Ով։ «Տիգրան Մեծ» բարեգործական հիմնադրամ
Որտեղ։ աշխարհով մեկ
Ինչու։ Գործողությունների նպատակը Հայոց ցեղասպանությունը դեռեւս չճանաչած երկրներում հայերի ձայնը լսելի դարձնելու միջոցով սփյուռքահայ տարբեր համայնքները միավորելն է եւ ճանաչում ու դատապարտում պահանջելը։
12. Պիես՝ մեկ արարով
Ուսանողը հայազգի ընտանիքների (այդ թվում՝ նաեւ իր) պատմություններից տեղեկություններ քաղելով՝ հեղինակել է «Գտա» («Found») պիեսը՝ մեկ արարով, որը պատմում է այս տարի հարյուրամյա տարելիցը ունեցող Հայոց ցեղասպանության մասին։
Ով։ Անուշ Բաղդասարյան, Քլերմոնթի ՄաքՔեննայի քոլեջի (Claremont McKenna College) ուսանող
Որտեղ։ Քլերմոնթ, Կալիֆորնիա, Միացյալ Նահանգներ
Ինչու։ Ուղղված է ցեղասպանության մասին տեղեկացվածությունը բարձրացնելուն։
Giving a voice to the voiceless from Claremont McKenna College on Vimeo.
13. Պարային ֆլեշ-մոբ
Հայ երիտասարդությունը կհավաքվի Լիբանանի հրապարակներից մեկում պարելու։
Ով։ Լիբանանի Հայոց Առաջնորդարան
Որտեղ։ Բեյրութ, Լիբանան
Ինչու։ Ի հիշատակ Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցի։
14. Հիշատակի արարողություններ Ստամբուլում
Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցն հիշատակելու նպատակով Project 2015 նախագիծը Ստամբուլում ապրիլի 22-24-ը կազմակերպում է հիշատակի միջոցառումների շարք։ Աշխարհասփյուռ հայությանը կոչ է արվել գալ եւ միանալ Թուրքիայի քաղաքացիներին՝ հիշատակի այդ միջոցառումներին մասնակցելու համար։
Ովքեր։ Project 2015՝ Միացյալ Նահանգներում հիմնված շահույթ չհետապնդող խումբ, եւ DurDe՝ մարդու իրավունքների թուրքական առաջատար կազմակերպություն։
Որտեղ։ Ստամբուլ, Թուրքիա
Ինչու։ Մենք հավաքվում ենք Ստամբուլում՝ բռնի արտաքսումից հարյուր տարի հետո նախնյաց երկրի հետ մեր շարունակական կապը եւ դրանում մեր ներկայությունը հաստատելու համար։ Այս ուղեւորությունը մեզ համար հանուն մեր իրավունքների պաշտպանության հանդես գալու, մեր նախնիների համար արդարադատություն պահանջելու եւ Թուրքիայի բոլոր ժողովուրդների միջեւ հավասարություն հաստատելու նշանակությունն ունի՝ անկախ նրանց ազգային, կրոնական կամ լեզվական պատկանելությունից։
Ավելին։ armenianproject2015.org
15. Վավերագրական ֆիլմեր
Կարճամետրաժ վավերագրական ֆիլմերի շարքը (յուրաքանչյուրը՝ մոտ 5 րոպե) տարբեր լեզուներով ենթագրերի ուղեկցությամբ պատմում է վերապրողների պատմությունները՝ ներգրավելով Լատինական Ամերիկայի եւ համաշխարհային հանդիսատեսին։
Ով։ Ֆակունդո Կանտելմի (Facundo Cantelmi)
Որտեղ։ Հայաստան եւ Արգենտինա
Ինչու։ Ցեղասպանությունը նաեւ մարդկանց մասին է։
Ավելին։ facebook.com/armenianuestrashistorias
16. Բեմադրություն
Գեղեցիկ երաժշտությամբ եւ կոստյումներով ուղեկցվող բեմադրություն՝ հիմնված Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա լեռան քառասուն օրը» վեպի վրա։
Ով։ Հանս-Վերներ Քրյոսինգեր (Hans-Werner Kroesinger), ռեժիսոր
Որտեղ։ Գերմանիա
Ինչու։ Ներկայացումը պատմում է Մուսա լեռան բնակիչների մասին, որոնք հերոսաբար դիմագրավեցին թուրքական բանակի հարձակումներին։
17. Մոմավառություն
Մոմավառություն եւ «կենաց շրջան»՝ ի հիշատակ կոտորածների զոհերի։
Ովքեր։ Լոնդոնի համալսարանի Արեւելյան եւ աֆրիկյան հետազոտությունների ինստիտուտի հայ, քուրդ, հույն, ասորի եւ թուրք ուսանողներ
Որտեղ։ Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիա
Ինչու։ Լուռ մոմավառությամբ՝ ուսանողներն ու ակտիվիստները կազմեցին հայկական եւ ասորական ցեղասպանությունների հարյուրամյա տարելիցը խորհրդանշող «կենաց շրջան»։
18. Էլեկտրոնային ցուցատախտակներ
2015 թ. հունվարից մինչեւ տարվա վերջն ամերիկյան մի քանի քաղաքներում կգործեն էլեկտրոնային ցուցատախտակներ՝ ցուցադրելով պատկերներ եւ ուղերձներ։
Ով։ Peace of Art, Inc.
Որտեղ։ Միացյալ Նահանգներ
Ինչու։ Նախատեսված է իբրեւ հարգանքի տուրք Հայոց ցեղասպանության եւ դրանից հետո բազմաթիվ այլ ցեղասպանությունների զոհերին։
Ավելին։ PeaceofArt.org
19. Պատմական դրամա
«Հայաստան, իմ երկիր, իմ մայր, իմ սեր» («Armenia, My Country, My Mother, My Love») ֆիլմը պատմում է 1915 թ. հայ ընտանիքի պատմությունը մահվան ուղու վրա՝ թուրք զինվորների ուղեկցությամբ։
Ով։ Դայանա Անջելսոն (Diana Angelson), ռեժիսոր
Որտեղ։ Միջազգային թողարկում։
Ինչու։ Ֆիլմը հիմնված է Ցեղասպանության վերապրողների պատմությունների վրա։
Ավելին։ imdb.com/title/tt3633084
20. Շրջագայություն Արեւմտյան Հայաստանում
Շրջագայությունների շարք՝ գիտնականների եւ հասարակական գործիչների մասնակցությամբ։
Ովքեր։ Խաչիկ Մուրադյան եւ Ջորջ Աղջայան
Որտեղ։ Թուրքիա
Ինչու։ Շրջագայությունները տեղի համայնքների, այդ թվում՝ իսլամացած հայերի հետ հանդիպելու եւ շփվելու լայն հնարավորություն են ընձեռում։ Հույսն այն է, որ տեղեկացվածության միջոցով տեղի համայնքներն ավելի դրականորեն կընկալեն Արեւմտյան Հայաստանի տարածքում հայերի ներկայությունը եւ այն մարդկանց ու շինությունների նշանակությունը, որոնք դեռ կան։
Ավելին։ armenianweekly.com/2014/10/01/trips-western-armenia
21. Արյուն՝ ի հիշատակ
«Արյուն՝ ի հիշատակ. պարգեւիր կյանքի մի կաթիլ» տեղեկարշավն աշխարհով մեկ կոչ է անում արյուն հանձնելու միջոցով կյանք պարգեւել մարդկանց։
Ով։ Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցի հայկական միությունների եւ հիմնադրամների հանձնաժողով։
Որտեղ։ Աշխարհով մեկ
Ինչու։ Ի հիշատակ ցեղասպանության եւ մարդկության դեմ հանցագործությունների զոհերի։
22. Տների կառուցում
Մինչեւ 2015 թ. դեկտեմբերը կկառուցվի կամ կնորոգվի 100 տուն։ «Ոգեկոչենք 100 տարին՝ 100 ընտանիք փրկելով» նախագիծը, շեշտելով Հայաստանում մշտապես ապրելու կարեւորությունը, բարեգործական նվիրատվությունների միջոցով տնազուրկ եւ ցածր եկամուտ ունեցող ընտանիքներին պարգեւում է ապահով եւ բարվոք տուն։
Ով։ Ֆուլեր Տնաշինական Կենտրոն (The Fuller Center for Housing Armenia, FCHA)
Որտեղ։ Հայաստան
Ինչու։ Ի հիշատակ ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցի։
Ավելին։ armenianweekly.com/2013/10/24/fuller-center-to-build-100-homes-in-honor-of-genocide-centennial
23. Ասեղնագործ բարձեր
Հայոց ցեղասպանության 100 ճանաչված զոհերի կյանքին ու գործունեությանն անդրադարձող գրերից կազմակերպիչներն ընտրել են 100 ասույթ եւ ասեղնագործել դրանք բարձերին։ «100 բարձ, 100 մտավորական» նախաձեռնության առաջին բարձն իբրեւ նվեր մատուցվել է Կոմիտասի թանգարան-ինստիտուտին։ Մյուս բարձերը նվեր են տրվելու անվանի հայ արվեստագետներին, ձեռներեցներին եւ գրական գործիչներին։ Նախաձեռնությանն աջակցել է ՀՀ սփյուռքի նախարարությունը:
Ովքեր։ Տեր եւ Տիկին Զավեն Վարդանյան եւ Արփինե Պողոսյան,
Որտեղ։ Հայաստան
Ինչու։ Իբրեւ խորհրդանիշ կյանքի շարունակականության եւ փյունիկի պես հայության վերհառնումի։
24. Ֆիլմ, գիրք, ցուցատախտակներ եւ պաստառներ
«Կյանք, որը երբեք չենք ապրել» ֆիլմը պատմում է մեկ ընտանիքի երկու պատմություն՝ իրականը եւ այն, որը կարող էր լինել, բայց չի եղել Հայոց ցեղասպանության պատճառով։ Նախագիծը լույս է ընծայել է նաեւ Կոմիտասի մասին գիրք, ինչպես նաեւ՝ տեղադրել ցուցատախտակներ եւ վեբ-պաստառներ Մոսկվայի փողոցներում։
Ով։ Armenia Futura
Որտեղ։ Մոսկվա, Ռուսաստան
Ինչու։ ArmeniaFutura-ի առաքելությունը Հայաստանի մշակութային ժառանգության զարգացմանը եւ արդիական ու առաջադեմ հասարակության հիմքերը հաստատելուն ուղղված մշակութային, կրթական եւ հասարակական նախաձեռնություններին աջակցելն ու դրանք առաջ մղելն է։ Հանուն խաղաղության եւ բարօրության՝ ArmeniaFutura-ն մի հարթակ է հայրենասիրության, մարդասիրության, սոցիալական պատասխանատվության կենսագործման համար։